Þörungaeitur í skelfiski

Flestir þekkja munnmælin:

Það er óhætt að neyta kræklings sem tíndur er í mánuðum sem hafa „r“ í nafni sínu

Þessi munnmæli eru ekki rétt. Hins vegar er rétt að sjaldan eru eitraðir þörungar til staðar í teljandi mæli í umræddum mánuðum. Ef kræklingur á tilteknu svæði er yfir mörkum í eitri að hausti, losnar hann sjaldnast við eitrið fyrr en þörungablóminn hefst aftur að vori og þá er hann ekki neysluhæfur allan veturinn. Ef hins vegar tiltekinn eitraður þörungur blómstrar einnig upp að vori þá helst eitrið í skelinni fram eftir sumri og jafnvel aftur fram á hausti. Það hefur t.d. oft verið raunin í Hvalfirði.

Ath.: Matvælastofnun hefur eftirlit með ræktunarsvæðum bláskelja (kræklings) en ekki er mögulegt að hafa eftirlit með skeljatínslusvæðum.

Ræktunarsvæði: Matvælastofnun birtir hér eftirlitsniðurstöður á ræktunarsvæðum bláskelja (kræklings) fyrir þörungaeitur og eiturþörunga jafnóðum og þær koma í hús. Þessar niðurstöður segja til um hvort skel á tilteknu svæði sé neysluhæf og svæðið opið til nýtingar.

Skeljatínslusvæði: Því fylgir ávalt áhætta að neyta skelja sem safnað er við skeljatínslu og er það alltaf gert á eigin ábyrgð. Til að meta áhættu á að eitur sé í skel er hægt að nýta sér niðurstöður vöktunar frá vöktuðum ræktunarsvæðum, ef það er í nágrenninu. Þær eru að finna í tengli hér undir. Sýni eru tekin til að hægt sé að gefa út uppskeruleyfi og á sumrin (frá byrjun maí til loka september) gilda niðurstöðurnar að hámarki í 12 daga frá sýnatökudegi og að vetrarlagi að hámarki í 4 vikur. Óvissan eykst eftir því sem tíminn lengist hlutfallslega frá dagsetningu sýnatöku.

Nánari upplýsingar gefur fagsviðstjóri skeldýrasviðs hjá Matvælastofnun.

Opnun / lokun ræktunarsvæða

Eitt svæði er opið fyrir veiðar á villtum kræklingi og er uppskeruheimild gefin út til Þórishóma ehf, Hamraendar 5, Stykkishólmi. Samþykkisnúmer A690.

Síðast uppfært 14.11.2024

Tínsla og neysla kræklings/bláskelja frá skeljatínslusvæðum:

Hvalfjörður: – Ekki vitað um ástandið.
Önnur svæði: – Ekki vitað um ástand á öðrum svæðum.

Framleiðslusvæði (Ræktunar- og veiðisvæði):

Svæði	Flokkun	Tegund	Staða svæðis / athugasemdir
Breiðafjörður (Þorskafjörður)	A	Kræklingur	Opið
Breiðafjörður (Kiðey)	A	Kræklingur	Lokað
Breiðafjörður (Króksfjörður)	A	Kræklingur	Lokað
Faxaflói (Stakksfjörður)	A	Kræklingur	Lokað
Steingrímsfjörður (Hella)	A	Kræklingur	Lokað
Saltvík (Húsavík)	A	Ostrur	Lokað

PSP (Paralytic Shellfish Poisoning): Saxitoxin

Þrjár tegundir Alexandrium þörunga hafa greinst hér við land. Alexandrium tegundir finnast um allan heim og á síðustu 30 árum hefur skráðum tilfellum PSP eitrana fjölgað. Ekki er ljóst hvort hér sé um raunverulega fjölgun tilfella að ræða eða hvort aukningin stafi af bættu upplýsingaflæði eða af betri greiningartækni og skráningu. Það eru ekki eingöngu Alexandrium þörungar sem eru uppruni PSP eiturs heldur finnast þau í öðrum tegundum svifþörunga t.d. Pyrodinium bahamense og Gymnodinium catenatum. PSP finnst einnig í dvalarformi svifþörunga eða „cyst“ en óljóst er hversu eitruð þau eru, jafnframt hefur PSP fundist í ferskvatnstegundum (Mons et al., 1998).

Neysla á PSP eitruðum skelfiskafurðum getur valdið lömun í mönnum. Eitrunareinkennin koma fram 2-12 tímum eftir neyslu, en þau eru allt frá doða í munni til lömunar og geta leitt til dauða vegna öndunarlömunar. PSP eitur eru hópur af 15 náskyldum efnum sem eru mismikið eitruð og eru þau kölluð saxitoxin. PSP hefur greinst yfir hættumörkum hér við land í skelfiski 1992, 1993 og 2009 en þá í 10 falt leyfilegu magni í Eyjafirði og 6 falt yfir mörkum í Breiðafirði. Árið 2010 greinist PSP eitur í Eyjafirði yfir mörkum í kræklingi og svo fjórfalt yfir mörkum sumarið 2016 í Breiðafirði og yfir mörkum í Steingrímsfirði bæði 2018 og 2019. PSP eitranir hafa ekki komið upp í mönnum á Íslandi svo vitað sé.

DSP (Diarrhetic Shellfish Poisoning): Lipophilic toxins

Hér við land hafa greinst þrjár tegundir Dinophysis skoruþörunga og ein tegund af ættkvíslinni Prorocentrum sem myndað geta DSP eitur. Eitrunareinkenni eru einkum á meltingarveg með tilheyrandi kviðverkjum, ógleði, uppköstum og niðurgangi. Einkennin koma fram fljótlega eftir neyslu eitraðs skelfisks og líða hjá innan nokkurra daga.

Lipophilic toxins hafa verið greind niður í nokkrar eiturgerðir, Okadaic acid og afleiður þess mynda sameiginlega "OA-group toxins". Þessi eiturefni eru fituleysanleg og hitaþolin og þau valda DSP eitrunum. (EFSA.Europa 2008). DSP hefur helst orðið vart í Evrópu og Japan, og hefur skráðum tilfellum af skelfiskeitrunum af nýjum svæðum farið fjölgandi.

Okadaic acid hópur; OA, DTX1, DTX2, DTX3
Pectenotoxins; PTX1, og PTX2s
Yessotoxins; YTXs.
Azaspiracid; AZP

AZP hefur DSP lík einkenni en það kom fyrst upp í írskri skel 1995 og greining þess staðfest nokkrum árum síðar, en síðan hefur það greinst víðsvegar í Evrópu. AZP eða Azaspiracid á uppruna sinn í eiturþörungnum Azadinium spinosum. (Tillmann o.fl. 2009.).Azadinium hefur ekki greinst hér við land ennþá, en hann er algengur við Noreg og Írland.

AZP er að jafnaði lengi að hverfa úr skelfiski eða allt að 6 mánuði, sérstaklega þegar það kemur upp að vetrarlagi. AZP hefur greinst í kræklingi og ostrum.

ASP (Amnesic Shellfish Poisoning): Domoic sýra

Þrjá tegundir Pseudo-nitzschia finnast hér við land tegundir sem geta valdið ASP eitrun, en þeir finnast á hverju ári á þeim svæðum sem fylgst er með hér við land. Pseudo-nitzschia virðast þurfa ákveðin skilyrði til þess að blómstra og er því mjög mikill áramunur er á magni þeirra í svifinu.

Eitrunareinkenni af ASP koma fram nokkrum dögum eftir neyslu en þau eru einkum minnisleysi, ógleði og niðurgangur og geta verið banvæn. Eitrið sem veldur þessum ASP áhrifum er domoic sýra (DA). ASP hefur aldrei greinst í skelfiski hér við land svo staðfest sé, en það er þekkt að aðeins sumir stofnar Pseudo-nitzschia tegunda mynda ASP-eitur og aðrir ekki.

Ítarefni

Uppfært 14.11.2024

Prenta síðu