Transfitusýrur

Stærsti hlutinn verður til þegar olía er hert að hluta. Tilgangurinn með herslunni er að breyta áferð og bræðslumarki fitunnar, en auk þess eykst geymsluþolið.

Rannsóknir sýna að neysla á transfitusýrum eykur líkur á hjarta- og æðasjúkdómum mun meira en inntaka á annarri harðri fitu. Það er ekki nóg með að neysla á transfitusýrum hækki hlutfall óæskilegrar blóðfitu (LDL kólesteról) heldur lækkar hún líka magn hinnar jákvæðu blóðfitu (HDL-kólesteról). Rætt er um hvort neysla á transfitusýrum auki líkur á krabbameini og svokallaðri fullorðinssykursýki, en rannsóknir eru misvísandi og fleiri rannsókna er þörf til að skera úr um hvort neyslan hafi þessi áhrif. Ekki er vitað hvort transfitusýrur sem eru í matvörunum frá náttúrunnar hendi (kjöt, mjólkurvörur) hafi sömu áhrif á heilsu og þær sem myndast við vinnslu/meðhöndlun en engar forsendur eru fyrir að ætla annað.

 

Transfitusýrur í afurðum jórturdýra geta verið um 3-6% af heildarfitumagni. Ef ekkert er að gert þegar verið er að herða fitu eins og t.d. þegar bökunar- eða steikingarfita er búin til með því að herða olíu að hluta, þá getur hlutfall transfitusýra í afurðinni orðið allt að 60%. Ef fitan er alveg hert (harður klumpur) myndast ekki transfitusýrur. Þetta eru smjörlíkisframleiðendur farnir að nýta sér í seinni tíð. Þeir nota þá alveg herta fitu í framleiðsluna og blanda svo í hana olíum á eftir til að mýkja afurðina upp.

 

Hámarksgildi

Á Íslandi var í gildi reglugerð nr. 1045/2010 en hún setti bann við notkun transfitusýra í matvæli en hámarksgildi var við 2 g/100g fitu í matvælum öðrum en dýraafurðum sem innihalda transfitu frá náttúrunnar hendi.

Með ESB reglugerð nr. 2019/649 var innleidd í öllum aðildarríkjum í Evrópu reglugerð sem takmarkað notkun transfitusýra í matvælum. ESB reglugerðin var innleidd hérlendis árið 2020 með reglugerð nr. 124/2020 en skv. henni skal... 

Innihald transfitu, annarrar en transfitu sem kemur fyrir frá náttúrunnar hendi í fitu úr dýraríkinu, í matvælum sem eru ætluð fyrir lokaneytendur og matvælum sem eru ætluð til afhendingar í smásölu ekki fara yfir 2 g á 100 g af fitu.

Hámarkið allt að 2 g í 100 g fitu gildir í matvælum sem eru ætluð lokaneytendum og matvælum sem eru ætluð til afhendingar í smásölu. Hins vegar stjórnendur matvælafyrirtækja mega afhenda öðrum stjórnendum matvælafyrirtækja matvæli með hærra magn transfitu eingöngu ef matvæli séu ekki ætluð fyrir lokaneytendur eða ekki ætluð fyrir afhendingu í smásölu.

Stjórnendur matvælafyrirtækja sem afhenda öðrum stjórnendum matvælafyrirtækja matvæli sem eru ekki ætluð fyrir lokaneytendur eða ekki ætluð fyrir afhendingu í smásölu skulu tryggja að stjórnendum matvælafyrirtækja, sem hafa fengið matvælin afhent, séu veittar upplýsingar um magn transfitu, annarrar en transfitu sem kemur fyrir frá náttúrunnar hendi í fitu úr dýraríkinu, ef það magn fer yfir 2 grömm á 100 grömm af fitu.

Merkingar 

Um merkingar á matvælum fer samkvæmt reglugerð um miðlun upplýsinga um matvæli til neytenda. Samkvæmt því er hvorki skylt né leyfilegt að geta um magn transfitusýra á umbúðum matvæla.

Aftur á móti er skylt að merkja matvæli með innihaldslýsingu (með fáeinum undantekningum). Þar koma fram þau hráefni sem notuð eru við framleiðsluna og skulu þau talin upp í minnkandi magni. Með því að skoða innihaldslýsing má iðulega finna út hvort líklegt sé að varan innihaldi transfitusýrur. Gera má ráð fyrir að viðkomandi vara innihaldi transfitusýrur ef á umbúðum stendur að hún innihaldi fitu sem er hert að hluta eða hálfhert. Á erlendum tungumálum stæði partially hydrogenated oil, delvist hærdet fedt/olie, delvis härdet olje/fett eða delvis hydrogenert olje/fett. Ef eingöngu kemur fram að fitan sé hert (hydrogenated, hærdet, härdet) er ekki hægt að vita hvort hún er hert að hluta eða alveg hert og innihaldi þá ekki transfitusýrur.