Kampýlóbakter

Hvað er kampýlóbakter?

Kampýlóbakter er baktería sem:

fjölgar sér í meltingarvegi dýra og manna
lifir í matvælum og umhverfinu
getur sýkt fólk þó það innbyrði aðeins fáar bakteríur
drepst við suðu og venjulega matreiðslu ef maturinn er gegnsteiktur
berst milli matvæla með snertingu

Margar tegundir eru til af bakteríunni, Campylobacter jejuni er langalgengasta orsök sýkinga í mönnum, en aðrar mun sjaldgæfari tegundir eru Campylobacter coli og Campylobacter lari.

Hvar er kampýlóbakter?

Helstu heimkynni bakteríunnar eru meltingarfæri húsdýra og villtra dýra, sérstaklega fugla. Fuglar og dýr menga yfirborðsvatn, ár og læki, þar sem bakterían getur lifað svo vikum skiptir. Húsdýr smitast svo við að drekka þetta mengaða vatn. Menn smitast oftast af menguðum dýraafurðum, einkum kjúklingum eða ógerilssneyddri mjólk. Smit frá sýktum hvolpum og kettlingum, svo og menguðu yfirborðsvatni er einnig vel þekkt.

Ræktun kampýlóbakter krefst sérstakra skilyrða og það var ekki fyrr en á áttunda áratugnum sem tókst að þróa ræktunaraðferð. Þær rannsóknir sem fylgdu í kjölfarið sýndu, að kampýlóbakter er mjög algengur sýkill í mönnum. Í Bandaríkjunum og víðar á Vesturlöndum er bakterían meginorsök þeirra iðrasýkinga af völdum baktería sem staðfestar eru á rannsóknastofum. Upplýsingar eru af skornum skammti um útbreiðslu kampýlóbakter á Íslandi.

Hver eru einkenni kampýlóbaktersýkinga?

Kampýlóbakter bakterían veldur bólgu í þörmum með niðurgangi (mögulega blóðugum), kviðverkjum, hita, ógleði og uppköstum, en getur líka valdið einkennalausri sýkingu.

Meðgöngutími Kampýlobaktersýkingar, þ.e. frá neyslu þar til sjúkdómseinkenni koma fram, eru oftast 1-3 dagar, en allt að 10 dagar. Sjúkdómseinkenni vara oftast í um 2-10 daga, en sýkingin gengur oftast yfir innan viku án meðferðar. Mögulegir langvarandi fylgikvillar Kampýlobaktersýkingar eru liðbólgur og bráðataugabólga (Guilliain Barré), sem er fremur sjaldgæfur sjúkdómur sem valdið getur tímabundinni lömun. Bakterían smitast sjaldan manna á milli.

Hvernig er hægt að varast kampýlóbaktersýkingu?

Gegnhita matvæli við matreiðslu

Matvæli eru nægilega hituð þegar kjötsafinn í miðjum þykkasta bita er orðinn tær (ekki blóðlitur) eða þegar steikingahitamælir sýnir 75°C.

Koma í veg fyrir krossmengun

Við matreiðslu t.d. á fuglakjöti drepast bakteríurnar ef kjötið er gegnsteikt. En berist þær af hráa kjötinu í hrásalatið eða t.d. á diskana geturðu sýkst!

Láttu ekki hráa kjúklinga og önnur hrá matvæli snerta annan mat
Hindraðu að bakterían berist milli matvæla með höndum, áhöldum og ílátum, skurðarbrettum, borðum, með því að nota sérstök bretti og áhöld og ílát fyrir hrátt kjöt, og önnur fyrir grænmeti, önnur fyrir eldaðan mat. Láttu aldrei eldaðan mat (eða t.d.salöt) á disk/ílát sem hrátt eða illa eldað kjöt hefur verið á. Notaðu ekki sömu töng né sama disk fyrir hrátt og grillað kjúklingakjöt
Þíddu fuglakjöt í bakka neðst í ísskáp til að koma í veg fyrir að blóðvökvinn berist í annan mat í ísskápnum
Notaðu ekki kryddlög (marineringu) aftur á annað kjöt

Einnig getur áhætta fylgt því að drekka ógerilsneydda mjólk og vatn úr lækjum og tjörnum, og vatn úr vatnsveitum þar sem frágangur við vatnsból er ekki nógu góður.

Þvo oft hendur, borð áhöld og ílát

Þetta er sérstaklega mikilvægt eftir að hrátt fuglakjöt hefur verið meðhöndlað. Einnig á að fylgja þeirri reglu að þvo hendur eftir salernisferðir, bleyjuskipti, umönnun gæludýra ofl.

Ítarefni

Uppfært 31.01.2020

Prenta síðu